Drama ve Doğaçlama İlişkisi

Drama çalışmalarının temelini oluşturan rol oynama ve doğaçlama egzersizleri hakkında genel olarak şunlar söylenebilir;

Tiyatro sözlüklerinde doğaçlama, daha önceden belli bir sahne saptaması olmaksızın anında oyun oynama olarak tanımlanmaktadır.

Drama teorisyenleri ise, doğaçlamayı belli bir hazırlık üzerine kurulan, büyük ölçüde grup dinamiğinden yararlanılarak oluşturulan rol oynamalar, oyunlar ve benzeri süreçler olarak değerlendirmektedir. Doğaçlama, öğrenciye sosyal olaylardaki gerçeğe uygun davranışları canlandırması için fırsat verdiği gibi, gerçek yaşamda karşılaşacağı durumlara da hazırlıklı olması açısından geniş olanaklar sunar. Doğaçlama insanın davranışlarında önemli bir yönlendirici öğedir. Birbirini tanımayan iki insanın karşılaştıklarındaki davranışlarını bir tür doğaçlama olarak görebiliriz. Demek ki doğaçlama, anında ortaya çıkan bir durum olmaktan çok belli kural ve kalıplara göre değişen, değiştirilebilen davranışlardır. Anında yaratılmış gibi görünse de belli hazırlık süreçlerini barındırır. Çocukların oyun oynamaları da bir tür doğaçlamadır. Bu anlamda drama için ‘Drama hayatın provasıdır’ sözü kullanılmaktadır.

Drama ve tiyatro çalışmaları esnasında doğaçlama yapılırken dikkat edilmesi gereken temel durumlar şunlardır;

• Doğaçlama boyunca amaçlar akıldan çıkarılmamalıdır.
• Drama öğretmeni öğrenciye amacını söyledikten sonra, öğrenci öğretmene çeşitli sorular sorarak amacını irdelemelidir. Önemli olan öğrencinin anladığı şey konusunda yorum yapması ve kendini ifade etmesidir. Öğrenci verilen durumu zihninde tasarlamalı, rol oynamalı ve amacından sapmamalıdır.
• Öğrenci doğaçlama esnasında dikkatini birlikte rol oynadığı arkadaşlarına (partnerlerine) odaklamalıdır.
• Doğaçlama sürekli olarak yeni durumlar oluştuğu için çok dikkatli olmalı ve kısa bir süre içinde yeni durumlara kendini adapte edebilmelidir.
• Öğretmen doğaçlamanın tıkandığı noktada ön açıcı önerilerde bulunmalı ve bu yüzden de önceden tema ve konuyla ilgili ön bir fikri olmalıdır.
• Rol dağıtımında öğrencilerin ve kurgunun isteklerini dengelemelidir. Mümkünse merkezi sorumluluk almak istemeyen ya da çekingen öğrencileri merkeze kaydırmalı ve her derste değişik kişileri doğaçlama yapmaya yönlendirmelidir.

Drama çalışması merkezli doğaçlamalarda, tema anlamında bireyler arası kişilik çatışmaları ve bireysel yaşamın vurgu aldığını görebiliriz. Ülkemizdeki drama merkezli doğaçlamalarda vurgu daha çok bireyin kendini ifade etmesi ve oyundaki diğer kişilerle empati kurmasıdır. Kurgunun nasıl geliştiği, kişiler arasındaki ilişkilerin analizi, sergilenen olaya dönük eleştirel bir yaklaşım, ortaya çıkan doğaçlamanın yorumlanması, kısacası dramaturji önemli değildir. Ancak, bu yaklaşımın kişilik gelişmesi anlamında ne kadar sağlıklı olduğu oldukça tartışmalıdır. Doğa Okulları’nda yaptığımız doğaçlama çalışmalarında dramaturji öğesi de çalışmaların vazgeçilmez bir öğesidir.

Rol oynama ve doğaçlama teknikleri

Dramanın özü doğaçlamalara dayanmasıdır. Bu yüzden de eğitmenler tarafından rol oynama tekniklerinin iyi bilinmesinde fayda vardır. Aşağıda çok kullanılan doğaçlama formları birer ikişer uygulama örneği verilerek özetlenmiştir. Eğitmenler kişisel yaratıcılıklarını da kullanarak bu formlardan özgün çalışmalar üretmelidirler. Unutulmaması gereken şey, doğaçlamanın teknikleri olsa da iyi bir doğaçlama yapmanın bir reçetesi yoktur. Çalışmalar esnasında her türlü yaratıcı imgelem devreye sokulmalıdır.

Rol oynama ve doğaçlama teknikleri

1. Genel bir temadan yola çıkılarak yapılan serbest doğaçlama.
2. Bir sinopsisten (kurgusal izlekten) yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
3. Geriye dönüş tekniği kullanılarak yapılan doğaçlama.
4. Zincirleme doğaçlama ve olasılıkçı doğaçlama tekniği.
5. Salt başı ve sonu bilinen bir fotoğrafın ara öyküsünü çıkarma ve doğaçlama.
6. Bir öyküden yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
7. Bir şiirden yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
8. Bir masaldan yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
9. Bir anıdan yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
10. Bir müzikten yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
11. Bir gazete haberi veya reklamdan yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
12. Bir atasözü veya deyimden yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
13. ‘Donuk bir imgeden’, bir resim veya fotoğraftan yola çıkılarak yapılan doğaçlama.
14. Müze doğaçlamaları.